Kalp Masajı (Kardiyopulmoner Resüsitasyon): Nedir, Nasıl Yapılır?
Hastane dışında gerçekleşen ölümlerin en sık nedeni ani kalp durması vakalarında, kalp masajı hayat kurtarıcı bir müdahaledir. Özellikle kalp durması sonrası hemen uygulanan Kardiyopulmoner Resüsitasyon (CPR) ile kişinin hayatta kalma şansı iki ya da üç kat artabilmektedir. Dahası, ilk dakikada yapılan defibrilasyon ile bu oran yüzde 90'a kadar yükselebilmektedir.
Kalp Masajı Nedir?
Kalp masajı, tıbbi adıyla Kardiyopulmoner Resüsitasyon (CPR), kalbi duran bir kişide kan dolaşımını ve solunum sistemini tekrar çalışır hale getirmek amacıyla uygulanan acil yöntemler bütünüdür. Aslında, bu tekniğin öncelikli amacı kalbi yeniden çalıştırmak değildir. Hastaya yeterli sağlık hizmeti ulaşıncaya kadar ya da nefes ve nabız geri gelene kadar kişinin dolaşım ve solunumunu devam ettirmektir.
Kalp masajı sayesinde beyin ve diğer hayati organların oksijensiz kalması geciktirilmektedir. Böylece, kalıcı beyin hasarı önlenmeye çalışılmaktadır. Önemli bir nokta, beyin oksijensiz kaldıktan sadece 4 dakika sonra kalıcı beyin hasarı başlamaktadır. 4-6 dakika sonra ölüm meydana gelebilmektedir. Bu nedenle, ani kalp durması durumunda zaman çok değerlidir.
CPR uygulaması en basit haliyle göğüs kompresyonu (kalp masajı) ve suni solunumdan oluşmaktadır. Yöntemde kurtarıcının elleri hastanın kalbi, ağzı ise akciğeri görevini görmektedir. Bu işlem sırasında göğse ritmik bir şekilde dakikada en az 100 kez bastırmak gerekmektedir. Etkili bir kalp masajı nasıl yapılır sorusunun cevabı, göğsün orta kısmına düzenli ve güçlü baskı uygulanması şeklindedir.
Kalp masajı uygulaması, baş harfleriyle kısaltılmış bir algoritma ile uygulanmaktadır;
- A (Airway - Havayolu)
- B (Breath - Solunum)
- C (Circulation - Dolaşım)
- D (Defibrilation - Defibrilasyon)
Bu yöntem ise iki ana gruba ayrılmaktadır:
- Temel Yaşam Desteği (BLS - Basic Life Support)
- İleri Kardiyak Yaşam Desteği (ACLS - Advanced Cardiac Life Support)
Ani kalp durması vakalarında en sık görülen başlangıç ritmi kalp fibrilasyonudur. Bu durumda kalp seğirmekte ve kanı pompalayamamaktadır. Böyle bir durumda hemen uygulanan kalp masajı ve defibrilasyon, hayat kurtarma şansını önemli ölçüde artırmaktadır.
Kalp Masajı Nasıl Yapılır?
Etkili bir kalp masajı uygulayabilmek için belirli adımları doğru sırayla takip etmek hayat kurtarıcı olabilmektedir. Kardiyopulmoner Resüsitasyon tekniğinde öncelikle güvenli bir ortam sağlanmalı ve hastanın bilinci kontrol edilmelidir. Bilinci yoksa hemen yüksek sesle yardım çağırmalı ve 112'yi aramalısınız.
Hasta sert bir zemine sırt üstü yatırın. Ardından yanına diz çökerek göğüs kemiğinin alt yarısına bir elinizin topuğunu yerleştirin. Diğer elinizi bunun üzerine koyup parmaklarınızı birbirine kilitleyerek, dirseklerinizi bükmeden vücudunuza dik olacak şekilde konumlandırın. Göğsü yaklaşık 5 cm çöktürecek şekilde bastırıp ardından tamamen gevşemesine izin verin. Bu baskıları dakikada 100-120 hızında uygulayın.
30 göğüs baskısından sonra hastanın hava yolunu açmak için bir elinizi alnına, diğerinin iki parmağını çene kemiğine yerleştirin. Başı geriye, çeneyi yukarı iterek hastanın burnunu kapatıp ağızdan iki nefes verin. Her nefes yaklaşık 1 saniye sürmeli ve göğsün yükseldiğini görmelisiniz. Bu 30:2 (30 baskı, 2 nefes) döngüsünü CPR yaparken sürekli tekrarlayın.
Uygulamada en kritik noktalar:
- Göğüs kompresyonlarında kesinti olmamalıdır.
- Her kompresyondan sonra göğsün tamamen geri gelmesine izin verilmelidir.
- Kompresyon ve gevşeme süreleri eşit olmalıdır.
- Omuz ve belden destek alarak vücut ağırlığını kullanmak yorulmayı azaltmaktadır.
Unutmayın, bu temel yaşam desteği hastanın kendi solunumu başlayana kadar veya sağlık ekipleri gelene kadar kesintisiz sürdürülmelidir. İki kişi varsa, 2 dakikada bir yer değiştirerek yorgunluğu önleyebilirsiniz. Bunun sonucunda, erken ve kaliteli bir kalp masajı ile hayatta kalma şansı anlamlı şekilde artmaktadır.
Ne Zaman Uygulanır?
Kalp masajı, kişinin tepki vermediği, nefes almadığı ve nabzının olmadığı anlarda hayati öneme sahiptir. Boğulma veya kalp krizi gibi durumlarda kalp atışı ya da solunum durduğunda ilk dakikalar içinde müdahale edilmelidir. Aksi halde her geçen dakikada hayatta kalma şansı %10-12 azalmaktadır. Ancak CPR, terminal dönem kanser hastalarına, ileri organ yetmezliği olanlara veya ağır kafa travması geçirmişlere uygulanmamalıdır. Tanık olunan arrestlerde hızlı CPR başlanması, erken defibrilasyon ve profesyonel yardımın çabuk gelmesi, kalp masajının başarısını belirgin şekilde artırmaktadır.
Kalp durması (kardiyak arrest) belirtileri;
- Ani bilinç kaybı
- Nefes alamama
- Nabzın hissedilmemesi
- Ciltte solgunluk
Hastane dışı kardiyak arrestlerde sağ kalım oranı ortalama %6 gibi düşük bir seviyededir. Ancak zamanında ve kaliteli CPR uygulanması ile bu oran anlamlı şekilde artırılabilmektedir. Erken ve etkili müdahale, özellikle tanıklı ventriküler fibrilasyon vakalarında, hastaneden taburculuk şansını da belirgin ölçüde yükseltmektedir.
Çocuklarda ve Bebeklerde CPR Farkları
Çocuklar ve bebeklerde uygulanan kalp masajı teknikleri, yetişkinlerden farklı anatomik ve fizyolojik özelliklere sahip olmaları nedeniyle değişkenlik göstermektedir. Öncelikle, çocuklarda kardiyak arrestin en sık nedeni, yetişkinlerin aksine solunumsal problemler ve oksijen eksikliğidir. Bu nedenle çocuklarda sadece göğüs kompresyonu ile CPR önerilmez, mutlaka ventilasyon desteği de sağlanmalıdır.
Bebeklerde (0-12 ay) kalp masajı uygulamasında iki orta parmak veya iki başparmak tekniği kullanılmaktadır. İki meme başının altındaki hat üzerinde göğüs kemiğine 4 cm derinliğinde baskı uygulanmalıdır. Çocuklarda (1-8 yaş) ise tek el tekniği tercih edilmektedir. Göğüs merkezine (göğüs kemiğinin alt yarısına) bir elin topuğu yerleştirilip 5 cm derinliğinde baskı uygulanmaktadır. Eğer çocuk yetişkin görünümündeyse, yetişkinlerdeki gibi iki el tekniği kullanılabilmektedir.
Kardiyopulmoner Resüsitasyon sırasında çocuklara özgü diğer farklılıklar şunlardır:
- Çocuklarda baş geri çene yukarı pozisyonu 60 derecedir.
- Temel yaşam desteğine solukla başlanır (5 kurtarma nefesi).
- Bebeklerde, nefes aktarımı ağız ve burnu birlikte kapatılarak yapılmaktadır.
- Çocuklarda kompresyon ve ventilasyon oranı 30:2'dir (tek kurtarıcı için).
- İlkyardımcı yalnız ve etrafında kimse yoksa, önce 5 tur temel yaşam desteği yapmalıdır. Sonra 112'yi aramalıdır.
Kompresyon hızı hem bebekler hem de çocuklar için dakikada 100-120 olmalıdır. Kompresyon derinliği, göğsün ön-arka boyutunun en az üçte biri kadar olmalıdır. Ayrıca, kompresyonlar arasında tam göğüs geri tepmesine izin verilmelidir.
Çocuklarda CPR yaparken "Hızlı Bastır, Güçlü Bastır" prensibi dikkate alınmalıdır. Bunun yanı sıra, pediatrik resüsitasyonun başarısını artırmak için ani şahitli kollaps durumunda, otomatik eksternal defibrilatör (AED) mevcutsa hemen kullanılmalıdır. Çocuklarda kalp durmalarında yeterli eğitime sahip olmayan kişiler bile, hiçbir şey yapmamaktansa yetişkin tedavi şemalarını kullanarak resüsitasyona başlamalıdır.
Kalp Masajı Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Etkili kalp masajı uygulaması için göğüs kompresyonlarının kesintisiz, güçlü ve hızlı şekilde yapılması kritik önem taşımaktadır. Dakikada 100-120 kompresyon hızı ve 5-6 cm derinlik idealdir. Kompresyonlar sırasında göğsün tamamen gevşemesine izin verilmelidir. Hiperventilasyondan kaçınılmalı ve defibrilasyon işlemi geciktirilmemelidir. Şok sonrası kompresyona ara vermeden devam edilmelidir. CPR uygulaması fiziksel olarak yorucu olduğundan, birden fazla kurtarıcı varsa 2 dakikada bir görev değişimi yapılmalıdır. Kurtarıcı soluk verme konusunda isteksizlik durumunda, sadece göğüs masajı yapılması bile müdahalesiz kalmaktan iyidir.
Toplumda kalp masajı eğitiminin yaygınlaştırılması, hastane dışı kardiyak arrestlerde sağ kalım oranlarının artırılmasında hayati rol oynamaktadır Donanımlı ambulans ekibi ve tıbbi malzeme desteği de etkili müdahalede önemlidir. Bunun yanı sıra, ilk 5 dakikada yapılan kaliteli CPR uygulaması hastanın yaşama dönme şansını belirgin şekilde yükseltmektedir.
Sonuç olarak, kaliteli bir CPR uygulaması şu noktalara dikkat edilmesini gerektirir:
- Göğüs kompresyonlarında minimum kesinti
- Doğru derinlik ve hız
- Her baskıdan sonra tam gevşeme
- Aşırı ventilasyondan kaçınma
- Mümkün olan en kısa sürede defibrilasyon
- CPR eğitimi alma
Unutmayın ki, kalp durması vakalarında her saniye değerlidir. Doğru teknikle uygulanan kalp masajı beyin hasarını önleyerek yaşam şansını artırır. Göğüs kompresyonlarının kesintisiz ve doğru derinlikte yapılması, hızlı müdahale ve profesyonel yardım çağırma, başarılı bir resüsitasyonun temel taşlarıdır. Hem yetişkinler hem de çocuklar için özel teknikleri öğrenerek, gerektiğinde hayat kurtarıcı bir müdahalede bulunabilirsiniz.